Ndërsa krerët e shteteve nga e gjithë bota zhvillojnë luftën kundër koronavirusit të ri SARS-CoV-2, mbrojtja ndaj viruseve duket më shumë si noti kundër valës. Sidoqoftë, të kuptuarit e viruseve mund të jetë thelbësore për deshifrimin e kësaj pandemie COVID-19, ndalimin e tij dhe ndoshta shmangien e epidemive të ardhshme.
Shkenca sapo ka filluar të zbulojë rolin thelbësor të viruseve për biodiversitetin, evolucionin e specieve – duke filluar me njerëzit – madje edhe me rregullimin e klimës.
Mungesa e njohurive për viruset është e lidhur ngushtë me historinë e kërkimit mjekësor.
Përkufizimi i viruseve siç i njohim ne, d.m.th. si agjentë përgjegjës të sëmundjeve infektive, filluan të shfaqen në shekullin e 19-të, ndërsa kërkimet u përqëndruan kryesisht në aspektin e tyre patogjen. Vetëm nga fundi i shekullit të 20-të, shkencëtarët filluan të shikojnë më nga afër rolet e tjera që mund të luanin në jetën në Tokë.
Ashtu siç pranojmë tani praninë e baktereve “të mira”, të cilat madje mund t’i blejmë si shtesa dietike, viruset veprojnë në shumë (nëse jo të gjitha) procese që shkencëtarët sapo kanë filluar të zbulojnë.
Çfarë është një virus?
Përkufizimi i viruseve evoluon me përparimet teknologjike dhe zbulimet shkencore. Tradicionalisht, një virus përshkruhet si një molekulë e informacionit gjenetik, e veshur me një “guaskë” (mbështjellëse) që e mbron atë.
Disa viruse, siç është SARS-CoV-2, gjithashtu kanë një mbulesë lipidesh që rrethojnë membranën e tyre, gjë që shpjegon ndjeshmërinë e saj ndaj larjes së duarve me sapun.
Viruset mund të përsëriten vetëm duke infektuar një qelizë pritëse që ata riprogramojnë në avantazhin e tyre. Kjo mungesë e autonomisë është shpesh në qendër të debatit ende të ashpër nëse viruset jetojnë apo jo.
E konsideruar e gjatë sa grimca më të vogla se 0.2 mikrometër, zbulimi i viruseve gjigande në 2003 minoi këtë siguri.
Viruset janë të pranishme pothuajse kudo në Tokë dhe janë shumë më të bollshme se bakteret. Vlerësohet se ekzistojnë të paktën 10^31 grimca virale në planetin tonë në çdo kohë, krahasuar me 10^23 yje në universin tonë të vëzhguar.
Viruset gjithashtu mund të infektohen nga viruse të tjera. Në vitin 2008, shkencëtarët zbuluan virofage, të cilat mund të përsëriten vetëm në qelizat që tashmë janë të infektuar nga viruse më të mëdha. Përsëritja e këtyre virofageve pengon atë të virusit gjigant.
Viruset si rregullatorë të biodiversitetit
Sigurisht që disa viruse, ashtu si disa baktere, mund të shkaktojnë sëmundje te njerëzit, siç ilustrohet nga koronavirusi i ri.
Por ka edhe viruse që synojnë bakteret patogjene. Këto mund të përdoren për të trajtuar sëmundje me origjinë bakteriale: kjo është fagoterapia, një qasje veçanërisht interesante në një kohë kur rezistenca ndaj antibiotikëve po rritet. Përdoret zakonisht në Gjeorgji. Ai është subjekt i shumë projekteve kërkimore në të gjithë botën.
Roli i viruseve në biodiversitet është ende i panjohur, megjithë gjithëpraninë e tyre. Komuniteti shkencor sapo ka filluar të kuptojë shkallën e injorancës sonë në këtë fushë.
Merrni rastin e një mikroalge detare, Emiliania huxleyi. Ajo ruan karbonin e marrë nga ajri duke formuar një guaskë gëlqerore, dhe në mënyrë episodike shumëfishohet në sasi të mëdha.
Ky lulëzim masiv kontrollohet më pas nga një virus që vret algat. Kalciti i lëshuar në këtë proces formon batica të bardha mbi qindra mijëra kilometra katrorë, të dukshëm nga hapësira.
Kalciti që përmban karbonin pastaj zhytet në fundin e oqeanit. Studiuesit janë përpjekur ta përsërisin këtë fenomen duke vrarë algat në mënyrë artificiale, por zbuluan se pa “ndihmën” e virusit, ky fenomen që ruan karbonin zvogëlohet me algat duke çliruar një pjesë më të madhe të karbonit përsëri në atmosferë.
Një rol kryesor në evolucionin e specieve
Përtej rolit të tyre si grabitqarë, viruset gjithashtu duket se kanë luajtur një rol të madh në evolucionin e shumë specieve, duke përfshirë edhe tonat.
Në të vërtetë, evolucioni i gjitarëve ka qenë i mundur falë syncytin, një proteinë me origjinë virale që rrjedh nga një retrovirus antik (i së njëjtës familje si HIV) dhe i përfshirë në kodin tonë gjenetik. Këto proteina kanë evoluar për të shmangur sistemin tonë imunitar, duke parandaluar nënën të refuzojë fetusin. Pra, është një virus që ndihmon në përgatitjen e vezëve! Një proteinë tjetër me origjinë retrovirale duket se ka luajtur një rol kryesor në formimin e sistemit nervor tek vertebrorët.
Roli i viruseve në evolucionin e gjallesave mund të shkojë më tej, pasi është sugjeruar që ato madje mund të qëndrojnë prapa shfaqjes së ADN-së!
Ndërhyrja dhe shkatërrimi i ekosistemeve, thelbësore për shfaqjen e viruseve të reja
Nëse ne të gjithë bashkëjetojmë me viruse në çdo kohë – deri në atë pikë sa t’i kemi futur disa prej tyre ‘në kodin tonë gjeneti. Si mund ta shpjegojmë shfaqjen e një epidemie që po kolapson sistemet shëndetësore në botë nga stuhia dhe duke shkaktuar që ekonomitë më të fuqishme të bien?
Zgjerimi i shpejtë i këtij koronavirusi të ri, efektiviteti dhe rreziku i tij, është befasues, duke bërë që disa të ngrenë teoritë e konspiracionit. Por, për shkencën, diversiteti mikrobiologjik është mjaft i gjerë për të shpjeguar gjenezën e një virusi të tillë.
Le të japim një paralele mjaft të thjeshtë me pushtimin hipotetik të një specie të re të maces së rrezikshme në një qendër qyteti: në vend se të imagjinojmë një kopsht zoologjik machiavellian që praktikon manipulime gjenetike, shembulli më i besueshëm do të ishte të mendoni se kafsha e kuqërremtë, e pa vrojtuar ndonjëherë, nuk ka hyrë në qendër të qytetit për shkak të ndryshimeve që e privojnë atë nga ushqimi dhe evolucioni në habitatin natyror. E njëjta gjë vlen edhe për viruset.
Viruset të gjitha llojeve kanë një shkallë të caktuar specifikiteti dhe afiniteti për një lloj qelize: kjo do të kufizojë viruset në një ose më shumë specie. Por kur ambienti i tij modifikohet, virusi mund të evoluojë për tu përshtatur me speciet e reja.
Me zvogëlimin e hapësirave natyrore (përmes urbanizimit, shpyllëzimit, etj.), nuk është për t’u habitur që disa viruse përfundojnë duke u përshtatur dhe infektuar njerëzit, shkruan “EuroNews”.
Kjo tashmë ka ndodhur disa herë: ishte veçanërisht për epidemitë SARS dhe MERS dhe për pandeminë aktuale COVID-19. Lloji i rezervuarit – për të cilin virusi është përshtatur natyrshëm – duket se është një specie e veçantë e lakuriqit dhe ky koronavirus i ri duket se është transmetuar te njerëzit nga pangolinoja.
A do të zhduket ky koronavirus i ri?
Është teknikisht e mundur të imagjinohet zhdukja e SARS-CoV-2, i cili prek njerëzit, por është vetëm një lloj koronavirusi. Në përgjithësi, praktikisht, duket se nuk ka gjasa.
Sëmundja COVID-19 mund të kontrollohet, trajtohet dhe madje mund të mposhtet, por në shkallën e 7 miliardë njerëzve dhe specieve të kafshëve në të cilat qarkullojnë koronaviruset, do të ishte më mirë të mbështeteni në sistemet shëndetësore dhe shoqëritë që janë më të përgatitura për t’u marrë me këtë lloj të pandemisë./Panorama
