Në vitin 1612, në rrugët e Parisit qarkullonte një thashethem tepër i habitshëm se një njeri kishte arritur të ishte i pavdekshëm. Emri i tij ishte Nicholas Flamel dhe kishte lindur në Francë gati 300 vjet më parë. Ai kishte shkruar një libër për kiminë dhe pretendonte se libri kishte një fuqi që e çdokush që e lexonte mund të gjente eliksirin e jetës. Kjo legjendë u bë aq e besueshme sa që edhe Isak Njuton që është konsideruar një nga mendjet më të zgjuara në atë kohë, kaloi një pjesë të madhe të karrierës së tij profesionale duke ia kushtuar përmbajtjes së librit.
Por sigurisht që kjo legjendë nuk ishte i vërtetë dhe as Flameli nuk ishte kimist, ai kishte punuar si redaktor në një bibliotekë dhe kishte ndërruar jetë në moshën 88 vjeçare. Por ideja e pavdekshmërisë nuk ndaloi. Kërkimet për këtë çështje vijuan më tej në vitin 1961, në një laborator modern në Filadelfia, ku për dekada me radhë shkencëtarët zbuluan se afërsisht 37.2 trilionë qeliza që përbëjnë trupin tonë do të vazhdonin të ndaheshin dhe të rigjeneroheshin nëse kishin mundësi.
Pastaj një shkencëtar i ri amerikan, Leonard Hayflick, bëri një zbulim i cili tronditi botën. Kërkimet e tij treguan se qelizat e zakonshme njerëzore mund të ndahen në 40 ose 60 mini-qeliza përpara se të vdesin. Vdekja e tyre është quajtur në gjuhën shkencore si “kufiri Hayflick” dhe ka dy pasoja të rëndësishme.
Së pari, jetëgjatësia jonë aktuale nuk mund të kufizohet vetëm nga mënyra se si jetojmë jetën tonë – dietat tona, apo nga faktet mitike “se aq ishte e shkruar”. Në vend të kësaj gjëjë ka disa kufij edhe për jetëgjatësinë e qelizave. Nëse personat arrijnë të shumojë qelizat e tyre me anë të kushteve laboratorike, ato mund të mos e prekin kurrë “kufirin Hayflick”, duke arritur në moshën 120 vjeçare.
Së dyti, është e vështirë të gjesh qeliza që shkencëtarët mund të rritin në laborator, gjë që është shumë e rëndësishme , për prodhimin e ilaçeve dhe vaksinave.
Por si mund të vazhdojmë përdorimin e qelizave duke marrë parasysh mënyrën e tyre të jetesës?
Para zbulimit të Hayflick, shkencëtarët nuk e dinin kufirin e qelizave dhe më së shumti përdorin qelizat e kafshëve, për të kuptuar ose shëruar sëmundje të ndryshme. Një shembull është vaksina e poliomelitit e përdorur fillimisht në Shtetet e Bashkuara.
Disa vaksina bëhen duke rritur grimca të qelizave dhe më pas i vrasin ose i dobësojnë ato në mënyrë që të mos shkaktojnë sëmundje. Këto grimca të inaktivizuara bëhen përbërësi aktiv, pjesa që i mëson sistemit imunitar se si duhet të reagojë. Për vite me radhë, vaksina e poliomelitit ishte bërë në qelizat e marra nga veshkat e majmunit, disa prej të cilave ishin infektuar me një virus, të quajtur virusi simian 40 (SV40). Megjithëse sot vaksinat janë filtruar gjerësisht dhe nuk përmbajnë ndonjë material nga qelizat në të cilat janë zhvilluar, mes vitit 1955 dhe 1963. Ndotja mendohet të ketë ndodhur sepse qelizat zakonisht rriteshin të freskëta nga majmunët në krahasim me një stok qelizash laboratorike dhe virusi SV40 është një infeksion i zakonshëm.
Gjatë viteve që pasuan, qelizat u dërguan në qindra laboratorë në të gjithë botën. Nëse futja e virusit kishte ndonjë pasojë mjekësore është ende në pikëpyetje siç është mundësia që ai tani të përhapet te njerëzit që nuk u vaksinuan kurrë. Në laborator, virusi është treguar të jetë kancerogjen, dhe është hetuar një lidhje e mundshme midis virusit dhe disa llojeve të kancerit, nga kanceri i trurit te limfoma, por nuk ka ende prova përfundimtare. Sidoqoftë, papritmas u bë e nevojshme të gjendej një furnizim alternativ për qelizat. Pastaj në vitin 1962, Hayflick bëri një zbulim tjetër edhe më të rëndësishëm.
“Pa të, unë dhe ti mund të mos jemi as gjallë”, thotë Stuart Jay Olshansky, një ekspert në biodemografi dhe gerontologji në universitetin e Illinois, Çikago.
Gjithçka, filloi kur një grua pa emër, e cila ishte tre muaj shtatzënë, bëri një abort të ligjshëm në Suedi. Siç shkruajti autori Meredith Wadman në librin e saj, Gara e Vaksinave: Shkenca, Politika dhe Kostot Njerëzore të Mposhtjes së Sëmundjes, fetusi nuk u dogj, nuk u varros ose nuk u hodh, përkundrazi u mbështoll me leckë jeshile sterile dhe u dërgua në Karolinska Instituti në veriperëndim të Stokholmit. Në atë kohë, Hayflick po siguronte qelizat që ai përdori për kërkimet e tij nga ky institucion. Në laboratorin e tij në Institutin Wistar në Filadelfia, ai arriti të inkubonte disa prej indeve në disa shishe qelqi në 37 gradë celsius dhe priti që enzimat të ndanin qelizat individuale. Gjatë viteve që pasuan, shishkat e ngrira të qelizave u dërguan në qindra laboratorë në të gjithë botën dhe qeliza ËI-38 e nxjerr nga këto shishe është tani linja më e vjetër dhe më e disponueshme e qelizave në planet. Siç ka vërejtur më parë Hayflick megjithëse ndoshta ishte mjaft i pandjeshëm, që në vitin 1984, WI-38 ishte bërë “popullata e parë e qelizave njerëzore”. Sot qelizat përdoren në mënyrë të vazhdueshme për të bërë vaksina kundër poliomelitit, fruthit, shytave, rubeolës, lisë së dhenve, herpes zosterit, adenovirusit, tërbimit dhe hepatitit A.
Pse qelizat janë kaq të veçanta? Dhe si mund të justifikojmë vazhdimin e përdorimit të tyre?
Shpejt pasi Hayflick zbuloi se qelizat janë të vdekshme, ai e kuptoi se sa më shumë të ndaheshin qelizat aq më shumë qeliza të reja riprodhonin. Dhe megjithëse qelizat WI-38 janë të vdekshme, sepse qelizat ishin ndarë relativisht pak herë kur u mblodhën, ato mund të rriten për shumë kohë para se të arrijnë kufirin Hayflick. Shumica e qelizave WI-38 kanë 50 ndarje të mbetura, të cilave u duhen 24 orë për t’u rigjeneruar, kështu që ato mund të rriten vazhdimisht për 50 ditë para se të fillojnë normalitetin e tyre. Megjithëse ka qindra linja qelizore të disponueshme në Shtetet e Bashkuara, WI-38 përbën shumicën e qelizave të përdorura. Kjo është një metodë që është përdorur edhe më vonë në SHBA dhe Britani. Ekspertët kanë përcaktuar se fetuset janë një burim “i pastër” i qelizave të mundshme, pasi ka më pak të ngjarë të kenë marrë ndonjë virus nga bota e jashtme që mund të kontaminojë vaksinat ose të ngatërrojë rezultatet e eksperimenteve.
Në vitin 2017, Hayflick i kërkoi Olshansky të përcaktojë saktësisht se sa jetë kishin falur qelizat deri në atë moment. Duke krahasuar prevalencën globale të sëmundjeve të caktuara infektive në vitet 1960, kur u zbulua linja qelizore, me prevalencën e sëmundjeve infektive atëherë, ai llogariti se vaksinat e bëra me WI-38 mund të kishin parandaluar rreth 4.5 miliardë infeksione. Në total, qelizat ka të ngjarë të kenë kursyer 10.3 milion jetë.
“Jo të gjithë vdesin nga këto sëmundje. Por nëse mbijeton, mund të mbijetosh me aftësi të kufizuara. Gruaja ime dhe unë, kemi një miken tonë shumë të ngushtë që vuan nga pasojat e ekspozimit ndaj poliomielitit në fëmijëri,” thotë Olshansky.
Kjo përfshin qindra mijëra njerëz potencialisht me “sindromë post-poliomelitike”, në të cilën muskujt dobësohen dhe tkurren ngadalë. Një burrë, në moshën i quajtur 74-vjeçari Paul Alexander, jeton ende i sëmurë nga mushkëritë. Ai u paralizua nga virusi në moshën gjashtë vjeç.
Megjithatë, ka pasur disa polemika për origjinën e linjës qelizore.
Përveç faktit që disa njerëz nuk ndihen rehat për lidhjet e tij me abortin e gruas nga fetusi i së cilës erdhën qelizat. Sidoqoftë, rregulli nuk zbatohet në mënyrë retrospektive dhe ka shumë shembuj të indeve që janë vjedhur dhe vazhdojnë të përdoren edhe sot e kësaj dite. Çështja u soll për herë të parë në vëmendjen e publikut nga libri i vitit 2010, “Jeta e Pavdekshme” e Henrietta Mungon. Deri më tani, qelizat kanë kontribuar në mbi 70,000 studime dhe kanë çuar në zbulimin se shumica e kancereve të qafës së mitrës shkaktohen nga virusi HPV.
Por ka edhe shkencëtarë që thonë se kjo mënyrë nuk është etike, ndaj personit që është marrë fetusi sepse shkel privatësinë e tij. Por, pavarësisht nga këto shqetësime, përfitimet e përdorimit të qelizave mendohet se janë më të mëdha se shqetësimet mbi etikën dhe shumë organizata fetare të cilat janë kundër abortit kanë njoftuar publikisht mbështetjen e tyre për përdorimin e vaksinave të prodhuara në këtë mënyrë kur nuk ekzistojnë asnjë alternativë tjetër më e mirë. Katër shekuj nga botimi i librit të Flamel dhe adhuruesit e tij mund të zhgënjehen kur të dëgjojnë se ai nuk ka arritur kurrë në moshën 300 vjeç dhe jo më të zbulojë sekretin për të jetuar përgjithmonë.(BBC, gazeta “Si”)
